Những năm gần đây, thoái hóa điểm vàng ở người trẻ xuất hiện ngày càng nhiều. Bệnh tiến triển âm thầm nhưng có thể gây giảm thị lực nặng nếu không được phát hiện sớm. Trong bài viết này, Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hoà giúp bạn tìm hiểu những điều cần biết về các triệu chứng, nguyên nhân và hướng điều trị cho thoái hoá điểm vàng ở người trẻ.

1. Thế nào là thoái hóa điểm vàng ở người trẻ?

Thoái hóa điểm vàng ở người trẻ (Loạn dưỡng hoàng điểm) là tình trạng các tế bào nón và tế bào que tại vùng trung tâm võng mạc (hoàng điểm) bị tổn thương và chết dần do rối loạn di truyền, dẫn đến suy giảm thị lực trung tâm nghiêm trọng.

Khác với bệnh thoái hóa điểm vàng ở người già (AMD) do quá trình lão hóa cơ thể, bệnh ở người trẻ chủ yếu do yếu tố di truyền (đột biến gen). Bệnh không liên quan đến tuổi tác mà xảy ra do tế bào võng mạc không đào thải được chất thải, khiến chúng tích tụ và làm tế bào chết dần.

Trong đó, Bệnh Stargardt là dạng loạn dưỡng hoàng điểm phổ biến nhất ở thanh thiếu niên:

• Độ tuổi khởi phát: Thường từ 10 – 20 tuổi, thậm chí sớm hơn.
• Cơ chế di truyền: Khác với quan niệm sai lầm phổ biến, bệnh Stargardt chủ yếu di truyền theo cơ chế gen lặn trên nhiễm sắc thể thường (liên quan đến đột biến gen ABCA4). Nghĩa là bố mẹ có thể vẫn khỏe mạnh nhưng mang gen lặn, và con cái có thể mắc bệnh nếu nhận cả hai gen bất thường.
• Diễn tiến: Ban đầu trẻ chỉ hơi mờ hoặc khó nhìn bảng, sau đó dần mất khả năng nhìn chi tiết ở trung tâm và xuất hiện điểm mù.

2. Triệu chứng nhận biết thoái hóa hoàng điểm người trẻ

Ở giai đoạn đầu, người bệnh thường khó nhận ra dấu hiệu vì tầm nhìn vẫn chưa bị ảnh hưởng rõ rệt. Tuy nhiên, theo thời gian, các triệu chứng sẽ dần xuất hiện, bao gồm:

• Mỏi và mờ mắt khi nhìn gần lâu: Như đọc sách, báo hoặc xem tivi.
• Khó nhận diện khuôn mặt người khác: Nhất là trong điều kiện ánh sáng yếu.
• Giảm nhạy cảm với màu sắc: Màu sắc trở nên nhạt hoặc kém rực rỡ so với bình thường.
• Cần nhìn gần hơn để thấy rõ vật: Các vật ở khoảng cách gần phải đưa sát mắt mới nhìn rõ.
• Yêu cầu ánh sáng cao hơn: Khi nhìn hoặc đọc, người bệnh cần môi trường sáng hơn mức bình thường.
• Khó nhận biết vật trước mắt do vùng nhìn trung tâm bị ảnh hưởng.

3. Nguyên nhân gây thoái hóa hoàng điểm ở người trẻ

Thoái hóa hoàng điểm không chỉ xảy ra ở người cao tuổi mà ngày càng xuất hiện ở người trẻ. Nguyên nhân chủ yếu bao gồm các yếu tố di truyền, lối sống và bệnh lý toàn thân.

3.1. Di truyền và yếu tố bẩm sinh

Một số trường hợp thoái hóa hoàng điểm bắt đầu phát triển từ khi mới sinh, phần lớn biểu hiện ở tuổi nhỏ hoặc thanh thiếu niên. Nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu trong gia đình có người từng bị thoái hóa điểm vàng. Ngoài ra, những người có da sáng màu cũng có khả năng mắc bệnh cao hơn so với người có làn da tối.

3.2. Lối sống và thói quen sinh hoạt

Thói quen hàng ngày ảnh hưởng lớn đến sức khỏe mắt. Các yếu tố sau làm tăng nguy cơ thoái hóa hoàng điểm ở người trẻ:

• Hút thuốc lá: Làm tăng nguy cơ tổn thương hoàng điểm.
• Béo phì: Đặc biệt dễ mắc thoái hóa hoàng điểm dạng ướt.
• Tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời: Nếu không bảo vệ mắt kỹ, tia UV có thể gây hại cho hoàng điểm.
• Sử dụng thiết bị điện tử lâu dài: Sử dụng thiết bị điện tử kéo dài làm tăng nguy cơ cận thị và khiến võng mạc chịu nhiều áp lực hơn.

3.3. Bệnh lý toàn thân

Một số bệnh lý toàn thân như rối loạn chuyển hóa, tim mạch hoặc tiểu đường cũng có thể gián tiếp làm tăng nguy cơ thoái hóa hoàng điểm, vì chúng ảnh hưởng đến tuần hoàn máu và dinh dưỡng đến mắt.

3.4. Cận thị nặng (cận thị bệnh lý)

Đây là một trong những nguyên nhân chính gây thoái hóa điểm vàng ở người trẻ tại châu Á. Khi mắt bị cận nặng (thường trên 6 độ), trục nhãn cầu kéo dài hơn bình thường, làm cho võng mạc trở nên giãn và mỏng. Điều này khiến vùng hoàng điểm rất dễ bị tổn thương, có thể bị rách, nứt hoặc chảy máu (xuất hiện tân mạch) ngay cả khi còn trẻ.

4. Cách điều trị thoái hóa hoàng điểm người trẻ

Khác với người lớn tuổi, việc điều trị thoái hóa điểm vàng (loạn dưỡng hoàng điểm) ở người trẻ phức tạp hơn và phụ thuộc chặt chẽ vào nguyên nhân gốc rễ (do di truyền hay do cận thị). Hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn các bệnh lý di truyền, nhưng y học hiện đại có các giải pháp để kiểm soát biến chứng và hỗ trợ thị lực:

4.1. Đối với nhóm nguyên nhân di truyền (như bệnh Stargardt)

Đây là nhóm bệnh lý chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để phục hồi các tế bào đã chết. Mục tiêu chính là bảo vệ phần thị lực còn lại:

• Bảo vệ mắt tuyệt đối trước tia UV: Đây là biện pháp “điều trị” quan trọng nhất. Kính râm chắn tia cực tím giúp làm chậm quá trình tích tụ các chất độc hại trong võng mạc.
• Thận trọng với Vitamin A: Người bệnh Stargardt cần tránh bổ sung Vitamin A liều cao (thường có trong các thuốc bổ mắt thông thường) vì có thể làm bệnh nặng hơn. Thay vào đó, nên áp dụng chế độ ăn giàu rau xanh tự nhiên.
• Các liệu pháp tương lai: Công nghệ Gen (Gene therapy) và Tế bào gốc đang được nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng, mở ra hy vọng lớn cho việc khôi phục thị lực trong tương lai gần.

4.2. Đối với nhóm nguyên nhân do Cận thị nặng (Cận thị bệnh lý)

Nếu thoái hóa điểm vàng xuất phát từ việc trục nhãn cầu quá dài do cận thị, các bác sĩ sẽ tập trung xử lý biến chứng:

• Tiêm nội nhãn (Anti-VEGF): Nếu xuất hiện các mạch máu bất thường (tân mạch) gây chảy máu hoặc phù nề dưới võng mạc, bác sĩ sẽ tiêm các thuốc như Aflibercept, Ranibizumab hoặc Bevacizumab để làm khô dịch và ngăn sẹo hình thành.
• Kiểm soát độ cận: Đeo kính đúng độ và kiểm soát sự tiến triển của cận thị là yếu tố then chốt để ngăn võng mạc bị giãn mỏng thêm.

4.3. Các thiết bị hỗ trợ thị lực (Low Vision Aids)

Khi thị lực trung tâm bị giảm sút ảnh hưởng đến sinh hoạt, người bệnh sẽ được hướng dẫn sử dụng các thiết bị trợ thị như: kính lúp điện tử, kính thiên văn bioptic hoặc các phần mềm phóng đại trên máy tính/điện thoại để duy trì khả năng đọc hiểu và làm việc.

5. Phòng ngừa bệnh thoái hóa điểm vàng người trẻ

Thoái hoá điểm vàng hoàn toàn có thể được phòng ngừa nếu bạn chủ động bảo vệ mắt hơn từ sớm. Những thói quen dưới đây dễ thực hiện và mang lại hiệu quả rõ rệt để giảm nguy cơ tổn thương võng mạc:

• Ăn uống đúng cách để nuôi dưỡng điểm vàng: Bổ sung thực phẩm giàu omega-3, vitamin A, C, E và chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào võng mạc và tăng sức bền cho điểm vàng.
• Bảo vệ mắt khỏi ánh nắng mặt trời: Tia UV có khả năng gây tổn thương võng mạc và thúc đẩy quá trình thoái hóa điểm vàng. Khi ra ngoài, hãy đeo kính râm chất lượng, có chức năng chống UV để giảm tác động xấu từ ánh sáng mặt trời.
• Giảm thời gian tiếp xúc với màn hình: Nhìn màn hình quá lâu làm mắt mỏi, khô và tăng stress oxy hóa lên tế bào võng mạc. Hãy áp dụng quy tắc 20-20-20 và tránh dùng thiết bị liên tục quá lâu.
• Khám mắt định kỳ để phát hiện sớm bất thường: Thoái hóa điểm vàng tiến triển âm thầm và khó nhận biết ở giai đoạn đầu. Khám mắt thường xuyên giúp bác sĩ phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và đưa ra biện pháp can thiệp kịp thời, từ đó làm chậm quá trình thoái hóa.
• Lưu ý về dinh dưỡng: Đối với người trẻ mắc thoái hóa điểm vàng do di truyền (như bệnh Stargardt), không nên tự ý dùng thuốc bổ, đặc biệt là Vitamin A. Trong một số thể loạn dưỡng, bổ sung Vitamin A liều cao có thể khiến bệnh nặng hơn. Người bệnh cần tham khảo bác sĩ chuyên khoa Di truyền nhãn khoa để được tư vấn chế độ dinh dưỡng và bổ sung phù hợp.

6. Câu hỏi thường gặp

6.1. Thoái hóa điểm vàng ở người trẻ có gây mù không?

Thoái hóa điểm vàng không gây mù hoàn toàn nhưng làm mất thị lực trung tâm, khiến việc đọc, nhìn chi tiết và lái xe khó khăn. Tuy vậy, thị lực ngoại vi thường vẫn được giữ lại, nên người bệnh vẫn có thể tự đi lại và sinh hoạt hằng ngày..

6.2. Cận thị nặng có dẫn đến thoái hóa điểm vàng không?

Có. Cận thị nặng khiến nhãn cầu bị kéo dài, làm võng mạc giãn và mỏng đi, từ đó dễ dẫn đến thoái hóa điểm vàng. Khi vùng điểm vàng bị tổn thương, thị lực sẽ giảm rõ rệt, đặc biệt là khả năng nhìn chi tiết. Việc khám mắt định kỳ đóng vai trò quan trọng giúp phát hiện sớm những thay đổi bất thường ở võng mạc và điều trị kịp thời.

Thoái hóa điểm vàng ở người trẻ tuy nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Đừng đợi đến khi thị lực giảm sút mới tìm giải pháp, mà hãy chủ động chăm sóc mắt và kiểm tra định kỳ để bảo vệ tầm nhìn của chính mình. Nếu bạn đang gặp các dấu hiệu bất thường hoặc cần được thăm khám chuyên sâu, Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hoà luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn với dịch vụ điều trị bệnh võng mạc an toàn và hiệu quả, giúp mắt khỏe hơn mỗi ngày.