Biến chứng cận thị ở trẻ em có thể gây mất thị lực sớm

Tại Việt Nam, cận thị học đường đang ngày càng phổ biến, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học. Nhiều phụ huynh cho rằng cận thị chỉ đơn thuần là nhìn mờ và việc đeo kính là đủ để giải quyết. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo: biến chứng cận thị ở trẻ em có thể vô cùng nghiêm trọng nếu không được kiểm soát sớm – thậm chí gây mất thị lực vĩnh viễn khi còn rất trẻ.

Nhiều trẻ bắt đầu cận nhẹ từ lớp 3, nhưng nếu không được kiểm soát đúng cách, độ cận có thể tăng nhanh lên -6.00D hoặc hơn khi đến tuổi 18. Khi đó, mắt trẻ đối mặt với nguy cơ tổn thương nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến thị lực. Dưới đây là các biến chứng cận thị ở trẻ em cần đặc biệt lưu ý:

1. Bong võng mạc: Mất thị lực đột ngột, khó phục hồi

Khi độ cận tăng cao, cấu trúc mắt bị kéo dài. Lớp võng mạc ở đáy mắt trở nên mỏng và yếu, dễ bị rách hoặc bong ra – ngay cả khi chỉ bị va đập nhẹ hoặc dụi mắt mạnh.

Theo Hiệp hội Nhãn khoa Hoa Kỳ (AAO), trẻ cận nặng từ -6.00D trở lên có nguy cơ bong võng mạc cao gấp 21 lần so với người không bị cận.

Nếu không được phẫu thuật cấp cứu kịp thời, trẻ có thể mất thị lực hoàn toàn. Ngay cả khi điều trị kịp thời, thị lực phục hồi thường rất hạn chế và để lại di chứng vĩnh viễn.

2. Thoái hóa hoàng điểm: Mất khả năng nhìn trung tâm

Hoàng điểm là vùng quan trọng giúp mắt nhìn rõ các chi tiết nhỏ như chữ viết hoặc gương mặt. Ở trẻ bị cận nặng, hoàng điểm dễ tổn thương do thiếu máu nuôi, võng mạc mỏng yếu, hoặc xuất hiện mạch máu bất thường.

Nghiên cứu của tạp chí JAMA Ophthalmology (2020) cho thấy: trẻ bị cận trước 10 tuổi có nguy cơ thoái hóa hoàng điểm cao gấp 5–7 lần khi trưởng thành.

Hậu quả là hình ảnh trở nên méo mó, không rõ nét. Trẻ không thể đọc sách, viết bài hay nhìn mặt người khác rõ ràng, dù đã đeo kính đúng số.

3. Lỗ hoàng điểm: Biến chứng thầm lặng nhưng nguy hiểm

Khi mắt bị kéo giãn quá mức, vùng hoàng điểm có thể hình thành một lỗ nhỏ. Đây là biến chứng âm thầm, không đau, không đỏ, không sưng, nhưng khiến trẻ mất hoàn toàn khả năng nhìn rõ trung tâm.

Trung tâm Nhãn khoa Singapore (SNEC) thống kê rằng khoảng 30% trường hợp lỗ hoàng điểm ở người trẻ có liên quan đến tiền sử cận thị nặng kéo dài từ nhỏ.

4. Thoái hóa võng mạc ngoại vi: Hẹp tầm nhìn không hồi phục

Võng mạc ngoại vi là vùng rìa của đáy mắt. Ở trẻ cận nặng, khu vực này dễ bị mỏng yếu, rách hoặc bong. Biến chứng này không có triệu chứng rõ ràng và thường chỉ được phát hiện khi tầm nhìn ngoại biên bị hẹp đáng kể.

Trẻ có thể cảm thấy như đang nhìn qua một ống hẹp, mất khả năng quan sát toàn cảnh – ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, học tập và an toàn cá nhân.

5. Số liệu cảnh báo phụ huynh cần lưu tâm

• Trẻ bị cận trước 10 tuổi có nguy cơ trở thành cận nặng trên -6.00D trước 18 tuổi cao gấp 6 lần so với trẻ cận sau 12 tuổi (JAMA Ophthalmology, 2020).
• Người bị cận nặng có nguy cơ bong võng mạc, xuất huyết đáy mắt, thoái hóa hoàng điểm cao gấp 20–40 lần người bình thường (AAO).
• Hơn 3 triệu trẻ em tại Việt Nam đang bị cận thị học đường, đa phần không được kiểm soát tốt, làm tăng nguy cơ biến chứng trong tương lai (Bộ Y tế Việt Nam).

6. Phụ huynh cần làm gì để phòng ngừa biến chứng cận thị?

1. Khám mắt định kỳ 6 tháng/lần:
Không chỉ đo độ cận, mà còn cần đo trục nhãn cầu, chụp đáy mắt và kiểm tra hoàng điểm.

2. Kiểm soát độ cận bằng các phương pháp đã được chứng minh:

• Kính Ortho-K đeo ban đêm
• Thuốc nhỏ mắt Atropine 0.01%
• Kính chức năng đa tròng chuyên dụng cho trẻ em

3. Xây dựng thói quen học tập và sinh hoạt lành mạnh:

• Học ở nơi đủ ánh sáng
• Giữ khoảng cách từ mắt đến sách 30–40cm
• Nghỉ mắt mỗi 20 phút khi học
• Tăng cường hoạt động ngoài trời ít nhất 2 giờ/ngày

7. Đồng hành cùng Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa

Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa cung cấp các dịch vụ chuyên sâu giúp phòng ngừa và kiểm soát biến chứng cận thị ở trẻ em một cách an toàn và hiệu quả.

Tại đây, trẻ được:

• Đo khúc xạ, đo trục nhãn cầu, chụp đáy mắt chi tiết
• Tầm soát nguy cơ thoái hóa võng mạc, lỗ hoàng điểm
• Lập kế hoạch kiểm soát cận thị cá nhân hóa
• Tư vấn các phương pháp phù hợp: Ortho-K, Atropine, kính chức năng
• Theo dõi định kỳ sát sao, đồng hành cùng phụ huynh trong suốt quá trình phát triển thị lực của trẻ

Biến chứng cận thị ở trẻ em là hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu được theo dõi và can thiệp đúng cách. Đừng để vài độ cận nhẹ ở tuổi tiểu học trở thành nguyên nhân khiến trẻ đánh mất thị lực vĩnh viễn ở tuổi 20. Phụ huynh cần hành động sớm để bảo vệ đôi mắt và tương lai cho con ngay từ hôm nay.