Lệch thủy tinh thể sau chấn thương là một trong những biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra khi mắt bị tác động mạnh, làm tổn thương dây chằng giữ cố định thủy tinh thể. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng điều tiết ánh sáng, mà còn gây suy giảm thị lực rõ rệt, thậm chí kèm theo nguy cơ sa thủy tinh thể. Cùng Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hoà tìm hiểu cách điều trị hiệu quả lệch thuỷ tinh thể sau chấn thương nhé.

1. Lệch thủy tinh thể sau chấn thương là gì?

Lệch thủy tinh thể sau chấn thương mắt là tình trạng khi thủy tinh thể bị di chuyển khỏi vị trí trung tâm vốn có. Đây là bộ phận trong suốt nằm sau mống mắt, có vai trò điều chỉnh ánh sáng hội tụ lên võng mạc.

Nguyên nhân chính thường là do hệ thống dây chằng giữ thủy tinh thể bị yếu, giãn hoặc đứt do chấn thương, khiến nó không còn được cố định chắc chắn. Khi thủy tinh thể bị lệch, ánh sáng không còn hội tụ đúng trên võng mạc, từ đó gây ra các rối loạn thị giác như:

• Nhìn mờ
• Hình ảnh méo mó
• Thấy hai hình (song thị)

Nếu không được phát hiện và xử lý sớm, tình trạng này có thể làm thị lực suy giảm nặng và dẫn đến biến chứng nguy hiểm.

2. Phân loại mức độ lệch thuỷ tinh thể sau chấn thương

Các mức độ lệch thủy tinh thể thường được chia thành:

• Lệch một phần: Thủy tinh thể vẫn nằm trong bao và giữ được một phần vị trí, nhưng đã bị xê dịch. Người bệnh có thể bị mờ mắt, loạn thị hoặc méo hình. Nếu không kiểm soát, lệch một phần có thể tiến triển thành lệch hoàn toàn.
• Lệch hoàn toàn: Thủy tinh thể trượt hẳn khỏi vị trí, có thể rơi vào buồng dịch kính (phía sau) hoặc tiền phòng (phía trước). Đây là tình trạng nặng, gây giảm thị lực rõ rệt và dễ dẫn đến biến chứng như tăng nhãn áp. Trong nhiều trường hợp, cần phẫu thuật khẩn cấp để xử lý.

3. Nguyên nhân gây lệch thủy tinh thể sau chấn thương 

Tình trạng lệch thủy tinh thể không xảy ra một cách ngẫu nhiên, mà thường chịu tác động từ nhiều yếu tố khác nhau. Một số yếu tố quan trọng bao gồm:

• Sức khỏe của dây chằng Zinn: Dây chằng Zinn là hệ thống sợi nhỏ giữ thủy tinh thể đúng vị trí. Khi các sợi này bị suy yếu hoặc tổn thương, khả năng cố định giảm đi, khiến nguy cơ lệch tăng cao. Mức độ tổn thương càng lớn thì tình trạng lệch càng nghiêm trọng.
• Loại và cường độ chấn thương: Các chấn thương mạnh, đặc biệt là chấn thương đụng giập, có khả năng làm đứt gãy dây chằng Zinn và gây lệch thủy tinh thể nghiêm trọng, diễn ra nhanh chóng. 
• Tuổi tác: Tuổi tác không phải là nguyên nhân trực tiếp gây lệch thủy tinh thể do chấn thương. Tuy nhiên, quá trình lão hóa tự nhiên khiến các mô và dây chằng trong mắt kém đàn hồi, dễ tổn thương hơn. Vì vậy, khi xảy ra chấn thương, người lớn tuổi thường có nguy cơ bị đứt dây chằng và mức độ lệch thủy tinh thể sẽ nặng hơn so với người trẻ.
• Tiền sử phẫu thuật mắt: Những người từng phẫu thuật mắt, đặc biệt là phẫu thuật đục thủy tinh thể hay cườm nước, có thể gặp biến chứng làm tổn thương dây chằng Zinn. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nguy cơ lệch thủy tinh thể cao hơn so với người chưa từng phẫu thuật.

4. Cách điều trị lệch thuỷ tinh thể hiệu quả

Phương pháp điều trị lệch thủy tinh thể sẽ không áp dụng chung cho tất cả bệnh nhân mà được bác sĩ nhãn khoa chỉ định dựa trên mức độ lệch thị lực hiện tại và sự xuất hiện của biến chứng kèm theo. Nhìn chung, có hai nhóm hướng điều trị chính: nội khoa và ngoại khoa.

4.1. Điều trị nội khoa

Ở giai đoạn sớm hoặc khi thủy tinh thể chỉ lệch nhẹ, chưa ảnh hưởng nhiều đến thị lực và không gây biến chứng, bác sĩ có thể chọn giải pháp bảo tồn. Cụ thể:

• Theo dõi định kỳ: Bệnh nhân cần tái khám thường xuyên để kiểm tra mức độ di lệch và phát hiện biến chứng sớm.
• Điều chỉnh thị lực bằng kính: Bác sĩ kê đơn kính phù hợp giúp cải thiện khả năng nhìn tạm thời, hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày.

Cách điều trị này thường chỉ mang tính chất kiểm soát và theo dõi, chưa thể giải quyết dứt điểm tình trạng lệch.

4.2. Điều trị ngoại khoa

Khi thủy tinh thể lệch nhiều, gây suy giảm thị lực đáng kể hoặc xuất hiện biến chứng như tăng nhãn áp, bác sĩ sẽ cân nhắc can thiệp bằng phẫu thuật. Có 3 hướng chính:

Phẫu thuật loại bỏ thủy tinh thể bị lệch: Nếu thủy tinh thể di chuyển vào buồng trước hoặc rơi vào dịch kính, hoặc gây cản trở thị lực nghiêm trọng, bác sĩ sẽ tiến hành lấy bỏ thủy tinh thể để loại trừ nguy cơ biến chứng.

Phẫu thuật đặt thủy tinh thể nhân tạo (IOL): Sau khi loại bỏ thủy tinh thể tự nhiên, bác sĩ thường đặt thủy tinh thể nhân tạo để phục hồi thị lực. Đặt IOL được chỉ định trong hầu hết các trường hợp mổ đục thủy tinh thể, đặc biệt khi giác mạc và võng mạc vẫn còn khả năng nhìn tốt, giúp bệnh nhân không cần phụ thuộc hoàn toàn vào kính gọng sau phẫu thuật. 

Cách đặt IOL phụ thuộc vào tình trạng dây chằng:

• Đặt vào bao thủy tinh thể: khi bao còn nguyên vẹn, đây là vị trí lý tưởng và phổ biến nhất.
• Đặt vào rãnh thể mi: Trong trường hợp bao thủy tinh thể bị rách một phần nhưng vẫn còn đủ nâng đỡ.
• Cố định vào mống mắt hoặc treo bằng chỉ đặc biệt: áp dụng khi dây chằng yếu hoặc không đủ chắc để giữ IOL.
• Đặt IOL tiền phòng: Khi không thể cố định ở phía sau mống mắt, bác sĩ có thể đặt thủy tinh thể nhân tạo ở khoang trước mắt.

Điều trị các biến chứng nhãn khoa đi kèm: Trong quá trình phẫu thuật hoặc sau mổ, các biến chứng như tăng nhãn áp, viêm nội nhãn, phù hoàng điểm… sẽ được xử lý kịp thời. Việc này giúp đảm bảo hiệu quả lâu dài và hạn chế nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn.

5. Lệch thuỷ tinh thể sau chấn thương có nguy hiểm không?

Khi thủy tinh thể bị lệch, mắt không chỉ nhìn mờ hay méo hình mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời:

• Tăng nhãn áp: Thuỷ tinh thể bị lệch có thể chèn ép, gây áp lực trong mắt, dẫn đến đau nhức, thậm chí tổn thương thần kinh thị giác.
• Nguy cơ viêm nhiễm: Đặc biệt khi thuỷ tinh thể rơi vào tiền phòng, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Giảm thị lực vĩnh viễn: Nếu tình trạng kéo dài và không được điều trị, người bệnh có thể mất thị lực không hồi phục.

Vì vậy, lệch thuỷ tinh thể sau chấn thương là tình trạng nghiêm trọng, cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời để bảo vệ thị lực và ngăn ngừa biến chứng.

6. Các thắc mắc thường gặp

6.1. Phẫu thuật lệch thủy tinh thể có đau không?

Trong quá trình mổ, bệnh nhân được gây tê nên hầu như không cảm thấy đau. Sau mổ có thể hơi cộm, xốn nhẹ nhưng sẽ giảm dần trong vài ngày.

6.2. Thời gian hồi phục sau phẫu thuật đặt thuỷ tinh thể nhân tạo là bao lâu?

Thông thường quá trình hồi phục vết thương diễn ra trong khoảng từ 2 – 4 tuần, và để lành hoàn toàn thời gian có thể kéo dài tới 8 tuần.

6.3. Lệch thủy tinh thể có gây mù lòa không?

Nếu không điều trị, nguy cơ mù lòa là có thật, đặc biệt khi thủy tinh thể lệch nặng gây biến chứng tăng nhãn áp hoặc tổn thương thần kinh thị giác.

Lệch thủy tinh thể sau chấn thương là vấn đề mắt nghiêm trọng, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị. Người bệnh cần được thăm khám tại cơ sở chuyên khoa ngay khi có dấu hiệu bất thường để được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp, trong đó phẫu thuật chỉ được chỉ định khi thật sự cần thiết. Sự chủ động và kịp thời trong chăm sóc mắt chính là yếu tố quyết định giúp bảo vệ và duy trì thị lực lâu dài.