Nguy cơ trẻ em bị cận cao nếu bố mẹ không kiểm soát sớm

Cận thị học đường đang trở thành vấn đề đáng lo ngại tại Việt Nam và nhiều quốc gia châu Á. Đặc biệt, những trẻ có bố mẹ bị cận thị lại càng đối mặt với nguy cơ cao hơn, không chỉ vì yếu tố di truyền mà còn do môi trường học tập hiện đại thiếu sự kiểm soát đúng cách.

Theo thống kê từ Hiệp hội Nhãn khoa Hoa Kỳ (AAO), nếu cả bố và mẹ bị cận thì nguy cơ trẻ em bị cận cao lên tới 50–60%. Một nghiên cứu tại Trung Quốc năm 2020 cho thấy, trẻ lớp 1 có bố mẹ bị cận thường tăng 1.0–1.5 độ chỉ sau năm học đầu tiên. Thậm chí, nhiều trường hợp có thể tăng 2–3 độ nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời.

1. Nguy cơ cận thị từ gen: không phải bệnh di truyền mà là nền mắt yếu

Một quan niệm sai lầm phổ biến là cận thị là bệnh di truyền. Trên thực tế, cận thị không được truyền lại như một căn bệnh. Trẻ không di truyền bệnh cận, mà di truyền nền mắt yếu – một yếu tố khiến thị lực suy giảm nhanh nếu môi trường không được kiểm soát.

Cụ thể, những yếu tố di truyền dễ gặp ở trẻ có bố mẹ bị cận bao gồm:

• Trục nhãn cầu dài: Khiến hình ảnh không hội tụ đúng trên võng mạc → gây mờ khi nhìn xa
• Giác mạc cong hơn bình thường: Ánh sáng bị khúc xạ sai → dễ hình thành tật cận thị
• Cơ điều tiết yếu: Mắt dễ mỏi, dễ bị “co cứng điều tiết” khi học tập cường độ cao hoặc học sai tư thế

Khi trẻ sở hữu một hoặc nhiều yếu tố này, chỉ cần thêm tác động từ môi trường học tập như dùng thiết bị điện tử quá sớm, ánh sáng học không phù hợp, học liên tục không nghỉ. Với những yếu tố trên là thị lực có thể xuống dốc nhanh chóng.

2. Môi trường học đường hiện đại đang làm trầm trọng thêm vấn đề

Một thực tế đang được nhiều chuyên gia nhãn khoa cảnh báo là các yếu tố môi trường hiện nay có thể làm tăng nguy cơ trẻ em bị cận cao hơn bao giờ hết. Khác với thế hệ phụ huynh chỉ bắt đầu tiếp xúc với màn hình khi đã lớn, trẻ ngày nay tiếp cận thiết bị điện tử từ rất sớm thậm chí từ 3–4 tuổi.

Không chỉ vậy, trẻ còn:

• Học online nhiều giờ mỗi ngày, kể cả trong giai đoạn mẫu giáo, tiểu học
• Học thêm, luyện chữ từ lớp 1, lớp 2
• Gần như không có thời gian chơi ngoài trời
• Không được hướng dẫn tư thế học đúng hoặc ánh sáng học tập chuẩn

Tất cả những yếu tố này làm tăng áp lực thị giác, gây mỏi mắt, co cứng điều tiết, dẫn đến suy giảm thị lực nhanh chóng. Đặc biệt với những trẻ đã có nền mắt yếu do di truyền, tình trạng này tiến triển nhanh và khó kiểm soát hơn.

3. Nguy cơ tiến triển thành cận nặng nếu không can thiệp kịp thời

Một điểm nguy hiểm của cận thị ở trẻ nhỏ là diễn tiến âm thầm. Trẻ thường không nhận biết hoặc không biết cách diễn đạt rằng mình đang nhìn mờ, đau mắt hay mỏi mắt. Phụ huynh chỉ phát hiện khi trẻ:

• Nheo mắt khi nhìn bảng
• Dụi mắt thường xuyên
• Than nhức đầu, mỏi mắt sau giờ học
• Hoặc tệ hơn: chỉ đến khi đi khám sức khỏe định kỳ, mới phát hiện trẻ đã cận hơn 2 độ

Việc phát hiện muộn khiến phụ huynh bỏ lỡ “giai đoạn vàng” – thời điểm có thể can thiệp hiệu quả để kiểm soát sự tăng độ. Nhiều trẻ chỉ trong vòng 2–3 năm đã chuyển từ cận nhẹ sang cận nặng, khiến việc điều trị sau này phức tạp và tốn kém hơn.

Đáng lo ngại hơn, theo Viện Thị lực Brien Holden (Úc), trẻ bị cận trước 8 tuổi có tốc độ tăng độ nhanh gấp 2–3 lần so với trẻ bắt đầu cận sau 10 tuổi. Khi độ cận tăng nhanh, trẻ đối mặt với nguy cơ cao bị tổn thương võng mạc, thoái hóa điểm vàng, hoặc bong võng mạc khi trưởng thành – những biến chứng không thể phục hồi.

4. Phụ huynh coi cận thị là bình thường: Quan niệm sai lầm phổ biến

Nhiều phụ huynh, đặc biệt là những người đã đeo kính từ nhỏ thường có suy nghĩ “tôi cũng bị cận từ nhỏ, con giống mình là bình thường”. Tuy nhiên, họ không nhận ra rằng môi trường học tập và thị giác ngày nay khác xa so với thế hệ trước.

Trẻ em hiện đại học sớm hơn, căng thẳng hơn, tiếp xúc với màn hình nhiều hơn và ít vận động ngoài trời hơn. Chính vì vậy, cùng một độ cận, trẻ hôm nay có nguy cơ tổn thương mắt cao hơn nhiều so với thời ba mẹ.

Sự chủ quan, trì hoãn và thiếu nhận thức về hậu quả lâu dài là lý do khiến nhiều trẻ rơi vào tình trạng cận thị nặng không kiểm soát, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng học tập, cuộc sống và thậm chí cả định hướng nghề nghiệp sau này.

5. Phụ huynh nên làm gì để kiểm soát nguy cơ cận thị học đường?

Theo khuyến nghị từ các bác sĩ nhãn khoa, phụ huynh có thể phòng ngừa và kiểm soát nguy cơ trẻ bị cận bằng các biện pháp sau:

• Cho trẻ khám mắt định kỳ từ 5–6 tuổi, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình bị cận
• Duy trì tư thế học đúng, khoảng cách từ mắt đến sách vở khoảng 30–40 cm
• Đảm bảo ánh sáng học tập tốt, ưu tiên ánh sáng tự nhiên
• Giới hạn thời gian sử dụng thiết bị điện tử dưới 2 giờ mỗi ngày
• Khuyến khích trẻ chơi ngoài trời ít nhất 1–2 giờ mỗi ngày
• Áp dụng quy tắc 20–20–20: sau mỗi 20 phút học, nhìn xa 6 mét trong 20 giây

6. Giải pháp tầm soát sớm tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa

Để giúp phụ huynh chủ động hơn trong việc kiểm soát thị lực cho con, Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa hiện cung cấp gói kiểm tra chuyên sâu dành riêng cho trẻ em. Gói khám bao gồm:

• Đo khúc xạ – xác định chính xác độ cận, loạn, viễn
• Soi đáy mắt – phát hiện sớm bất thường võng mạc
• Đo trục nhãn cầu – đánh giá nguy cơ tiến triển độ cận
• Tư vấn lộ trình kiểm soát độ cận phù hợp theo độ tuổi và thói quen học tập

Nguy cơ trẻ em bị cận cao nếu bố mẹ không kiểm soát sớm là hoàn toàn có thật và đã được cảnh báo bởi nhiều tổ chức nhãn khoa uy tín. Việc khám mắt định kỳ cho trẻ, ngay cả khi chưa có biểu hiện bất thường, là cách đơn giản nhưng hiệu quả để phát hiện sớm các vấn đề thị lực và can thiệp kịp thời.