Mắt cận và mắt lão là hai tình trạng rối loạn khúc xạ phổ biến nhưng thường bị nhầm lẫn với nhau. Dù đều khiến tầm nhìn bị mờ, song nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị của hai bệnh này lại hoàn toàn khác biệt. Việc hiểu rõ sự khác nhau giữa mắt cận và mắt lão sẽ giúp bạn nhận biết sớm, điều chỉnh thói quen sinh hoạt phù hợp và lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả để bảo vệ thị lực lâu dài.

1. Phân biệt mắt cận và mắt lão thế nào?

Cận thị và lão thị là hai tình trạng khác nhau của mắt, đều làm giảm thị lực nhưng theo cơ chế hoàn toàn đối lập.

• Cận thị là tật khúc xạ, thường gặp ở người trẻ. Khi đó, mắt chỉ nhìn rõ vật ở gần, còn hình ảnh ở xa lại mờ và thiếu chi tiết.
• Lão thị là biểu hiện của quá trình lão hóa tự nhiên, thường xuất hiện sau tuổi 40. Lúc này, thủy tinh thể mất dần độ đàn hồi, khiến mắt không thể điều tiết để nhìn gần, nhưng vẫn nhìn xa rõ như trước.

1.1. Triệu chứng nhận biết

Cả hai đều có thể khiến mắt mỏi, khô, hoặc đau đầu, nhưng nếu để ý kỹ, bạn sẽ thấy biểu hiện trái ngược nhau:

Đặc điểm	Cận thị	Lão thị
Khả năng nhìn	Nhìn rõ vật ở gần, mờ vật ở xa	Nhìn rõ vật ở xa, mờ vật ở gần
Thói quen thường gặp	Thường đọc sách hoặc dùng điện thoại rất gần mắt	Phải đưa sách hoặc điện thoại ra xa mới thấy rõ
Cảm giác khi đọc, làm việc	Mắt mỏi, nhạy sáng, dễ đau đầu khi nhìn xa	Mắt mỏi khi nhìn gần, cần nhiều ánh sáng hơn để đọc
Nguyên nhân chính	Do cấu trúc mắt thay đổi khiến tia sáng hội tụ sai điểm	Do lão hóa thủy tinh thể, giảm khả năng điều tiết

1.2. Đối tượng dễ mắc phải

Cả cận thị và lão thị đều ảnh hưởng đến khả năng nhìn rõ hình ảnh, tuy nhiên đối tượng mắc phải của hai tật khúc xạ này rất khác nhau.

Điểm giống nhau:

• Người bị cận hoặc lão thị đều có thể gặp tình trạng mỏi mắt, khô mắt, đau đầu khi nhìn lâu.
• Cả hai đều phải nheo mắt để nhìn rõ hơn các chi tiết nhỏ hoặc hình ảnh bị mờ.

Điểm khác nhau:

Đặc điểm	Mắt cận	Mắt lão
Độ tuổi thường gặp	Thường gặp ở trẻ em, học sinh, sinh viên hoặc người làm việc nhiều với màn hình máy tính, điện thoại.	Xuất hiện ở người sau 40 tuổi do quá trình lão hóa tự nhiên của mắt.
Khả năng nhìn	Không nhìn rõ vật ở xa, nhưng nhìn gần bình thường.	Không nhìn rõ vật ở gần, trong khi nhìn xa vẫn rõ.
Thói quen khi nhìn	Có xu hướng đưa sách, điện thoại lại gần mắt để nhìn rõ hơn.	Thường phải đưa sách, điện thoại ra xa để đọc được chữ.
Cảm giác khi nhìn	Chói mắt khi gặp ánh sáng mạnh.	Cần nhiều ánh sáng hơn để đọc hoặc làm việc.

1.3. Nguyên nhân

Cận thị thường xuất hiện ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ em và người trong độ tuổi học tập, làm việc. Nguyên nhân chính là do mắt phải điều tiết quá mức trong thời gian dài. Các yếu tố như di truyền, thói quen đọc sách hoặc sử dụng thiết bị điện tử quá gần, làm việc trong môi trường thiếu sáng, hay ngồi sai tư thế đều góp phần khiến trục nhãn cầu dài ra, làm hình ảnh hội tụ trước võng mạc. Ngoài ra, thiếu vận động và ít tham gia hoạt động ngoài trời cũng khiến nguy cơ bị cận thị tăng cao.

Ngược lại, lão thị lại là một hiện tượng sinh lý tự nhiên của quá trình lão hóa, thường bắt đầu từ sau tuổi 40. Khi đó, thủy tinh thể và cơ thể mi của mắt dần bị xơ cứng, giảm khả năng đàn hồi và điều tiết. Kết quả là mắt không còn dễ dàng thay đổi tiêu cự khi nhìn gần, khiến hình ảnh rơi ra phía sau võng mạc, dẫn đến tình trạng nhìn xa rõ nhưng nhìn gần mờ.

2. Có thể vừa bị cận thị và lão thị không?

Dù nghe có vẻ trái ngược, nhưng cận thị và lão thị là hai tật khúc xạ khác nhau về cơ chế và có thể cùng tồn tại trên cùng một đôi mắt.

Cận thị thường xuất hiện từ khi còn trẻ, do nhãn cầu dài hơn bình thường hoặc giác mạc cong quá mức, khiến hình ảnh hội tụ trước võng mạc, người bệnh nhìn xa kém nhưng nhìn gần rõ. Trong khi đó, lão thị lại là một phần tất yếu của quá trình lão hóa tự nhiên, thường khởi phát sau tuổi 40. Khi đó, thủy tinh thể mất dần độ đàn hồi, khiến mắt khó điều tiết để nhìn gần.

Ngoài ra, người bị cận thị nhẹ (dưới 1 điốp) khi bước vào giai đoạn lão thị thường cảm thấy như mắt “tự khỏi cận”. Thực chất, đây chỉ là sự bù trừ tạm thời giữa hai tật khúc xạ cận thị giúp họ nhìn gần tốt hơn khi mắt bắt đầu lão hóa, tạo cảm giác có thể nhìn rõ cả xa lẫn gần. Tuy nhiên, cận thị không thể tự biến mất.

3. Các phương pháp điều trị

Hiện nay, cận thị và lão thị có thể được cải thiện bằng hai nhóm phương pháp chính: đeo kính điều chỉnh hoặc phẫu thuật mắt cận. Tùy vào độ cận hoặc lão thị, độ dày giác mạc và tình trạng sức khỏe mắt, bác sĩ sẽ tư vấn lựa chọn phù hợp nhất cho từng người.

3.1. Đeo kính

Đây là phương pháp đơn giản, an toàn và phổ biến nhất giúp cải thiện thị lực tạm thời. Người bị cận hoặc lão thị có thể dùng:

• Kính gọng: Giúp điều chỉnh tiêu điểm ánh sáng, giúp hình ảnh rõ nét hơn.
• Kính áp tròng: Các loại kính áp tròng hiện đại như kính Ortho-K sẽ phù hợp với người cần tính thẩm mỹ hoặc hoạt động thể thao nhiều.

Tại Bệnh viện Mắt Sài Gòn Biên Hòa, bạn sẽ được bác sĩ chuyên khoa khúc xạ thăm khám và đo kính áp tròng Ortho-K chính xác bằng thiết bị hiện đại. Bệnh viện cung cấp đa dạng kính áp tròng chính hãng, an toàn, thoáng khí và phù hợp với từng nhu cầu sử dụng.

Trường hợp vừa cận vừa kèm lão thị (sau tuổi 40), bác sĩ thường khuyên dùng kính hai tròng hoặc đa tròng, giúp nhìn rõ ở mọi khoảng cách. Dù dùng loại kính nào, bạn cũng nên khám mắt định kỳ 6 tháng/lần để điều chỉnh độ kính khi cần.

3.2. Phẫu thuật điều trị cận – lão thị

Với người trên 18 tuổi, có thể lựa chọn phẫu thuật để điều chỉnh hoặc loại bỏ hoàn toàn tật khúc xạ. Hiện nay có nhiều công nghệ hiện đại, mỗi phương pháp có ưu điểm riêng:

• Phakic IPCL: Dành cho người có độ cận hoặc lão thị cao, giác mạc mỏng. Thấu kính này giúp điều chỉnh đường đi của ánh sáng để hình ảnh hội tụ đúng lên võng mạc, mang lại thị lực rõ nét cho người bệnh. Vì không can thiệp vào mô giác mạc, Phakic IPCL đặc biệt phù hợp cho những người có giác mạc mỏng hoặc không thể phẫu thuật bằng laser. Phương pháp này có thể điều chỉnh cận thị đến 30 độ, viễn thị đến 15 độ và loạn thị lên đến 10 độ.
• SmartSurfACE: Phương pháp này đặc biệt phù hợp với người có giác mạc mỏng (dưới 480 micromet) hoặc không đủ điều kiện thực hiện LASIK. Quá trình điều trị diễn ra nhanh chóng, thời gian chiếu laser chỉ khoảng 1,5 giây cho mỗi độ khúc xạ. Tuy nhiên, thời gian hồi phục của SmartSurfACE thường kéo dài hơn so với các phương pháp tạo vạt. Người bệnh mất khoảng 3–5 ngày để giác mạc liền lại và thị lực ổn định hoàn toàn.
• Femto Pro: Là kĩ thuật phổ biến nhất hiện nay, thời gian phẫu thuật nhanh (25 giây/mắt), hồi phục sau 2–3 ngày. Phương pháp này ứng dụng công nghệ laser thế hệ mới LDV Z8. Bác sĩ sẽ dùng tia Laser Femtosecond để tạo vạt giác mạc siêu mịn và chính xác, sau đó dùng Laser Excimer để chỉnh sửa mô giác mạc bên dưới nhằm điều chỉnh tật khúc xạ. Sự kết hợp này giúp giảm tổn thương mô, hạn chế viêm và cho kết quả thị lực rõ rệt chỉ sau 1–2 ngày phẫu thuật.
• CLEAR: Đây là phương pháp duy nhất phù hợp với người cận thích vận động thể thao mạnh. Theo đó, toàn bộ quá trình được thực hiện bằng tia Laser Femtosecond duy nhất, bác sĩ sẽ tạo và lấy ra một lớp mô mỏng hình thấu kính (lenticule) bên trong giác mạc qua một đường rạch siêu nhỏ. Nhờ đó, ánh sáng được hội tụ chính xác lên võng mạc, giúp người bệnh nhìn rõ mà không ảnh hưởng đến cấu trúc giác mạc tự nhiên. CLEAR chỉ mất khoảng 10 giây chiếu laser cho mỗi mắt, và thị lực thường cải thiện rõ rệt sau 24 giờ, giúp người bệnh nhanh chóng quay lại sinh hoạt bình thường.

4. Thắc mắc thường gặp

4.1. Cận thị và lão thị có thể tự khỏi không?

Không. Cận thị và lão thị đều không thể tự khỏi nếu không có can thiệp y tế.

• Cận thị do cấu trúc nhãn cầu bị thay đổi khiến hình ảnh hội tụ sai vị trí.
• Lão thị là quá trình lão hóa tự nhiên khiến thủy tinh thể giảm đàn hồi.

Cả hai tình trạng này chỉ có thể cải thiện bằng đeo kính, kính áp tròng hoặc phẫu thuật khúc xạ.

4.2. Nên đo mắt định kỳ bao lâu để phát hiện sớm cận hay lão?

Trẻ em:

• Khám lần đầu trước 6 tháng tuổi, sau đó vào 3 tuổi, 5 tuổi và mỗi năm một lần.
• Nếu trẻ đã phải đeo kính: khám 6 tháng/lần.
• Đặc biệt lưu ý nếu trẻ sinh non, nhẹ cân, chậm phát triển hoặc gia đình có tiền sử cận/lác/nhược thị.

Người lớn:

• 18 – 39 tuổi: Khám toàn diện 2 – 4 năm/lần.
• 40 – 64 tuổi: Nên khám 1 – 2 năm/lần vì thị lực bắt đầu thay đổi.
• Trên 65 tuổi: Khám mắt 6 – 12 tháng/lần để phát hiện sớm đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp và các bệnh lý tuổi già khác.

Tóm lại, phân biệt mắt cận và mắt lão là điều rất quan trọng để có hướng điều trị đúng đắn và kịp thời. Cả hai đều ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nhìn, gây bất tiện trong học tập, làm việc và sinh hoạt hằng ngày. Vì vậy, khi nhận thấy những thay đổi bất thường về thị lực, bạn nên thăm khám sớm để được chẩn đoán và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp, giúp đôi mắt luôn khỏe mạnh và nhìn rõ ở mọi khoảng cách.